
رمز گشایی از نقاشی کودکان
هر اثر فرهنگی حامل پیامی است و از این دست است نقاشی کودکان. کودکان با هنرمندی تمام، آنچه را که در ضمیر ناخودآگاه دارند و احتمالاً باعث ناراحتی، اضطراب و یا شادیشان میشود، از طریق نقاشی بیان میکنند.
کودکان در نقاشی، همانند خواب و رویا، خود را از ممنوعیتها رها میسازند و در حالتی ناخودآگاهانه ژرفترین محتویات درونی خود را درباره مسائل، کشفیات و دلهرههایش به صورت عریان بیان میکنند. از این رو تحلیل و بررسی نقاشی کودکان، دریچهای را به روی جهان اندیشه کودک میگشاید که با بهرهگیری از آن میتوان روان کودک را شناخت.
اولین علائمی که کودک بر روی کاغذ ترسیم میکند، بیشتر بر اثر ضربهزدن مداد بر روی کاغذ به وجود میآید، بعد خطخطیکردن را میآموزد. خطوط درهموبرهمی که کودک در سن 16 تا 18 ماهگی رسم میکند کمکم جای خود را به دو اثر گرافیکی مشخصتر میدهد که یکی خط نوشتن و دیگری خطنگاری است.
او در دو تا سه سالگی برای خطوط و دایرههایی که میکشد اسم میگذرد. در این دوران، دیگر خطنگاری کودک، فقط برای لذت بردن از حرکت یا فشار مداد بر روی کاغذ نیست، بلکه او مایل است احساسات درونی خود را که در ارتباط با تجربههای زندگی کوتاهمدتش به دست آورده بیان کند.
و سرانجام در چهار سالگی خطنگارههای او جمع و جور میشوند و حتی برای بزرگسالان نیز معنی پیدا میکنند. در این سن شمایی از آدمک و گاهی هم بعضی از حروف الفبا نمایان میشود. بدینگونه کودک مرحله خطخطیکردن را به طور کامل پشت سر میگذارد و وارد مرحله تمثیلی میشود.
از این مقطع، ضمن تمجید از کودک، باید هنرمندانه از او بخواهیم تا نقاشی خود را شرح دهد. کودک بهتر از هر کسی میداند که چه چیز را خواسته در نقاشی خود بیان کند. مثلا بپرسیم این خانوادهای را که کشیدی برای من تعریف کن. اینا کجا هستند؟ چی کار میکنند؟ در این میان نقش، جنس و سن هر یک از اشخاص را هم از کودک جویا میشویم. میتوان پرسید در این خانواده کدام یک از همه مهربونترهستند؟ کدوم یک از همه خوشبختتره؟ کدوم یک از همه کمتر خوشبخته؟ در این خونواده کی از همه بهتره؟ و در برابر هر جواب از کودک میپرسیم چرا؟
البته به فرایند ترسیم نیز باید توجه کرد پارهای از کودکانی که دچار وقفه یا بازداری هستند از همان ابتدا میگویند که قادر نیستند نقاشی کنند. و گاهی در اواسط نقاشی دچار مکثهایی میشوند که این بازداریها و مکثها میتواند ما را به معانی متفاوتی برساند. این که نقاشی در چه قسمتی از کاغذ و با چه شخصی آغاز شده دارای اهمیت است. مدت زمانی که برای ترسیم هر یک از اشخاص نقاشی اختصاص مییابد و دقتی که در مورد جزئیات به کار بسته میشود و یا گاهی تمایل وسواسآمیزی که در بازگشتن به قسمت معینی از نقاشی مشاهده میگردد در شمار نکات مهمی هستند که باید در نظر گرفته شوند. همچنین باید واکنشهای عاطفی کودک در حین رسم نقاشی را نیز مورد توجه قرار داد.
اگر کودک خانواده خود را نقاشی کرده باشد، اطلاعات ارزندهای در مورد رابطهاش با والدین، خواهران و برادرانش بیان کرده است. البته این کشفیات جنبه احتمالی دارد و نمیتوان آن را با یقین پذیرفت. خط پر نیرو و پررنگ، به معنای نیرومندی کشانندهها، شهامت، خشونت یا رهاسازی غریزی است، در حالی که یک خط کمرنگ، مبین کشانندههای ضعیف، ملایمت، کمرویی یا وقفه غرایز است. ناحیه پایین صفحه، ناحیه غرایز بنیادی صیانتذات و ناحیه منتخب خستهها، روانآزردگان، توان زدوده و افسردههاست. ناحیه بالای صفحه، ناحیه گسترش تخیلات و ناحیه افراد آرماننگر و رؤیاپرداز است. ناحیه چپ، ناحیه گذشته است و ناحیه آزمودنیهایی است که به سوی کودکی خود بازگشتهاند. و ناحیه راست، ناحیه آینده است. جهت نقاشی از چپ به راست، نشاندهنده یک حرکت طبیعی پیشرونده است، در حالی که ترسیم از راست به چپ، به منزله یک حرکت واپسرونده تلقی میشود.
هرگاه کودک خواه با کوچک کشیدن خود، خواه با ترسیم خود با فاصله یا پایینتر از دیگران و خواه با نامهربانتر یا کمتر خوشبختتر دانستن خود به کمارزنده ساختن خویشتن مبادرت میورزد به دلیل آن است که احساس اضطراب گنهکاری بر او غلبه دارد. در موارد افراطی که درحقیقت بندرت مشاهده میشوند، این حالت تا آنجا پیش میرود که کودک خود را از نقاشی حذف میکند.
اگر فردی از اعضای خانواده را با تزئین لباس، ترسیم کلاه، عصا، چتر، کیف و ...مورد توجه قرار داده باشد حاکی از نوعی رابطه است همچنان که اگر یکی از اعضای خانواده ترسیم نشده باشد. خطزدن اشخاص ترسیم شده نیز نوعی تقابل را نشان میدهد. سمبلهایی مثل خورشید، ماه، ، ماشین، حیوانات، درخت و سبزهزار و خانه به صور مختلف نیز حامل پیامهایی هستند که باید مدنظر قرار گیرد.
بار دیگر باید تاکید کرد این شناخت یقینی نیست اما نشانه های خوبی است که ما را در ذهنخوانی فرزندان کمک میکند از این رو توجه پدر و مادرها به این نشانهها مورد تاکید قرار میگیرد.
در لینک ادامه مطلب ذیل چند مطلب با عناوین ذیل قرار دادم که خواندن آن را نیز پیشنهاد میکنم.
-
چکیده کتاب نقاشی کودکان
-
مامان نقاشی منو نگاه کن
-
نقاشی کودکان و کارکردهای آن
- حقیقت نقاشی کودکان
- نقاشی کودک بیانگر شخصیت درونی